GALERIA
INFORMACJA O GALERII ZDERZAK
(historia, rozwój i działalność bieżąca)
Galeria powstała w 1985 w Krakowie jako prywatna, niezależna instytucja, działająca poza cenzurą i poza ówczesnymi instytucjami sztuki – zarówno państwowymi, jak i kościelnymi. Celem Galerii było prezentowanie najciekawszych zjawisk w młodej polskiej sztuce – w połowie lat osiemdziesiątych była to fala „powrotu do malarstwa” i sztuka Neue Wilde. Mieliśmy świadomość, że dzieje się coś bardzo ważnego, czego znaczenie wykracza poza swój czas.
W latach dziewięćdziesiątych Galerii przybył kolejny cel – praca z zakresu archeologii kultury. Prezentacje artystów zapomnianych lub niedocenionych przez historię sztuki, a ważnych dla polskiej kultury, miały związek z ruchem odzyskiwania pamięci historycznej właściwym dla okresu transformacji.
Od 1989 roku Zderzak działa jako firma handlowa. Nazwa i logo Galerii są chronione prawem. Właścicielką galerii jest Marta Tarabuła. Galeria specjalizuje się w sprzedaży współczesnego malarstwa polskiego. Wydaje ekspertyzy na dzieła Andrzeja Wróblewskiego i certyfikaty autentyczności na dzieła wszystkich artystów współpracujących.
Galeria Zderzak jest silną osobowością. Ma charakter autorski i rys głęboko indywidualistyczny. Okoliczności, w których powstała, okres represji politycznych, podziemnej Solidarności, bojkotu, rozkwitu kultury niezależnej, zaważyły na jej charakterze i warunkują go do dziś. Jednak wbrew wspólnotowym emocjom czasów Solidarności, Galeria jest skrajnie indywidualistyczna. Jak to ktoś dobitnie określił, Galerię cechuje obsesyjne poczucie niezależności – wyboru, sądu, stanowiska; niezależności od instytucji obiegu sztuki, od środowiska artystycznego, od sezonowych mód, od obiegowych poglądów, od zmian politycznych, i tak dalej. Galeria lubi grać na nosie snobom. Kolejnymi istotnymi cechami charakteru Galerii są zmysł historyczny i związana z nim postawa romantyczna.
Duch romantyczny, idealistyczny, przygodowy, który ożywia Galerię, zobrazowany został na okładce witryny internetowej w instalacji Juliana O. Jończyka „Re-wizja pomnika Adama Mickiewicza” (2005). Z romantyzmu wynika poczucie hierarchii w życiu duchowym oraz potrzeba demokracji w życiu społecznym. Z duchem romantycznym wiąże się ponadto potrzeba piękna, a z nią wysokie kryteria estetyczne, które są piątą cechą istotną charakteru Zderzaka. Z tego samego źródła pochodzą mocne związki z poezją i poczucie humoru, które zawsze wyróżniały Zderzak spośród innych galerii.
W skrócie Galeria Zderzak to:
– niezależność
– indywidualizm
– zmysł historyczny
– romantyzm
– wysokie kryteria estetyczne
Logo Galerii Zderzak
Logo Galerii to stylizowana pieczątka wyrzeźbiona w linoleum i osadzona na drewnianym trzonku przez znakomitego rzeźbiarza Jerzego Beresia. Pieczątka została narysowana na serwetce w 1985 roku, w wagonie restauracyjnym pociągu do Warszawy, przez Martę Tarabułę. W zamierzeniu projektantki pieczątka miała przedstawiać zderzaki. Rytownik wyrzeźbił jednak negatyw i odtąd to, co jest w środku, bardziej przypomina telefon.
Pieczątka służyła od początku do sygnowania druków Galerii i do dziś jest używana do ręcznego pieczętowania zaproszeń drukowanych. Pieczęcie i szablony były powszechnie używane przez artystów i drukarzy kultury niezależnej lat 80., dlatego logo Zderzaka manifestuje ducha swojego czasu. Przypomina ono ponadto obraz góry, jaskini, wulkanu i może dlatego niektórym młodym historykom sztuki kojarzy się z takimi pojęciami, jak: konspiracja, trwałość, dawność, opór, odwaga, dążenie do konfrontacji, a nawet seks. Praobraz góry był skądinąd popularnym motywem malarstwa nowej ekspresji.
Logo Galerii nie posiada znormalizowanego koloru, najczęściej używany jest czarny.
Przygody Zderzaka
Galeria bierze udział w zagranicznych i krajowych targach sztuki. Wśród polskich galerii prywatnych była pionierem w przecieraniu międzynarodowych szlaków handlowych. Otwierała swoje stoiska w: Hamburgu, Frankfurcie nad Menem, Berlinie, Dreźnie, Paryżu, Madrycie, Sztokholmie, Wiedniu, Chicago, Krakowie, Poznaniu, Katowicach, Bytomiu.
Organizowała wystawy m.in. w: Frankfurcie nad Odrą, Erfurcie, Berlinie, Wiedniu, Madrasie, w Palma de Mallorca, Budapeszcie, Lucknow (Indie), Kolonii, Rzymie, Sztokholmie, Poznaniu, Warszawie, Łodzi i wielu innych miejscowościach, chociaż nigdy nie była cyrkiem objazdowym.
Dwa razy (1997, 2005) tygodnik „Polityka” wybierał Galerie Zderzak najlepszą galerią w kraju. W 1990 roku otrzymała nagrodę Ministra Kultury za działalność w obiegu kultury niezależnej. Burmistrz Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa odznaczył ją medalem zasługi (2005). Wydawnictwa Galerii otrzymywały nagrody i wyróżnienia w konkursach wydawniczych, a skromny „Ubu Król” Jana Młodożeńca został wybrany najpiękniejszą książką roku 2003. Najnowsze wyróżnienie za rok 2010 przyznano książce „Skromne czuwanie” (Polskie Towarzystwo Wydawców Książek, Najpiękniejsze Książki Roku).
Jednak największą przygodą Galerii są odkrycia artystyczne. Niektóre z tych przygód są krótkie, inne trwają bardzo długo (jak praca nad twórczością Andrzeja Wróblewskiego), ale Zderzak można nazwać matecznikiem artystów. Tu debiutowali Wilhelm Sasnal i Piotr Jaros, Andrzej Cisowski i Grzegorz Sztwiertnia, Paweł Książek i Monika Szwed, Krzysztof Zieliński i Basia Bańda, Marcin Maciejowski i Igor Przybylski, Dawid Czycz i Monika Chlebek, Łukasz Stokłosa oraz wielu innych młodych artystów.
Kolekcja dzieł sztuki Galerii Zderzak powstaje od 1986 roku, kiedy został nabyty pierwszy obraz – „Nie mówię, nie widzę, nie słyszę” Włodzimierza Pawlaka. Obecnie kolekcja Zderzaka liczy kilkaset dzieł sztuki i należy do najcenniejszych prywatnych kolekcji w kraju.
Kolekcja zawiera kilka zwartych zespołów prac. Należą do nich:
1. dzieła z kręgu nowej ekspresji lat 80.,
2. prace Andrzeja Wróblewskiego,
3. prace z kręgu malarstwa materii początku lat 60.,
4. prace Jarosława Modzelewskiego,
5. prace Grzegorza Sztwiertni,
6. prace na papierach, obrazy, książki autorskie Zbigniewa Makowskiego,
7. obrazy i akwarele Stefana Gierowskiego,
8. obrazy i prace graficzne Zdzisława Nitki,
9. fotografie artystów z kręgu „fotorealistów”.
Oprócz wymienionych wyżej zwartych zespołów tematycznych Galeria posiada również w swoich zbiorach od jednej do kilkudziesięciu prac różnych autorów, m.in.: Barbary Bańdy, Anny Marii Bauer, Cezarego Bodzianowskiego, Rafała Bujnowskiego, Michała Cały, Tomasza Ciecierskiego, Andrzeja Cisowskiego, Ignacego Czwartosa, Marty Deskur, Jana Dobkowskiego, Wojciecha Głogowskiego, Pawła Jarodzkiego, Piotra Jarosa, Juliana O. Jończyka, Jerzego Kałuckiego, Pawła Książka, Piotra Kurki, Konrada Kuzyszyna, Zbigniewa Libery, Piotra Lutyńskiego, Marcina Maciejowskiego, Jadwigi Maziarskiej, Jana Młodożeńca, Piotra Młodożeńca, Stanisława Młodożeńca, Mariana Oslislo, Anny Ostoyi, A. R. Pencka, Igora Przybylskiego, Roberta Rumasa, Łukasza Skąpskiego, Marka Sobczyka, Radosława Szlagi, Moniki Szwed, Janusza Tarabuły, Małgorzaty Turewicz-Lafranchi, Szymona Urbańskiego, Wojciecha Wilczyka, Olgi Wolniak, Krzysztofa Zielińskiego, Jacka Ziemińskiego, Jakuba Juliana Ziółkowskiego, Ireneusza Zjeżdżałki, Kerstin Zollny.
[link: Kolekcja Galerii Zderzak]
Archiwa gromadzone są od 1985 roku. Od 1989 roku Galeria stała się prywatną firmą handlową, której właścicielką jest Marta Tarabuła. Od tego czasu w skład Archiwum, oprócz dokumentacji o charakterze artystycznym, wchodzi korespondencja oraz umowy zawierane z różnymi podmiotami gospodarczymi.
Archiwum Galerii można podzielić na kilka działów:
1. dokumentacja działalności wystawienniczej, wydawniczej oraz edukacyjnej (pisana, fotograficzna, digitalna, fonograficzna, filmowa, plastyczna)
2. dokumentacja działalności handlowej
3. dokumentacja twórczości własnej prowadzących Galerię
4. inne (korespondencja prywatna, relikty akcji artystycznych, zbiory przedmiotów i pamiątek związanych ze sztuką, autografy artystów, itd.)
Dokumentacja działalności wystawienniczej jest kolekcjonowana na bieżąco od roku 1985 w sensie najbardziej podstawowym – chronologicznie posegregowanych fotografii, zaproszeń, informacji prasowych i recenzji.
Od roku 1990 prowadzona jest rejestracja filmowa wernisaży, akcji, odczytów, zajęć szkolnych.
Podstawową wiedzę o archiwalnych zasobach Galerii określonych nazwą inne przyniosła wystawa „Naturmuseum” zorganizowana z okazji jubileuszu 20-lecia Zderzaka w październiku 2005.
Zbiór obejmuje wydawnictwa własne Galerii oraz inne wydawnictwa związane z jej działalnością.
I. Wydawnictwa własne Galerii Zderzak
Już pierwszej wystawie zorganizowanej w Galerii (wystawa obrazów Marka Sobczyka, październik 1985) towarzyszył wydany własnym sumptem katalog. Był to druk powielany, w nakładzie poniżej 100 egz., opatrzony pieczęcią Galerii. Zawierał teksty autora wystawy, tekst o autorze pióra Ryszarda Woźniaka oraz spis prac na wystawie. Druk wydany został poza cenzurą, opracowany (redakcja, projekt graficzny, kaligrafia, ozdoby) i wykonany przez Galerię (przepisany na maszynie, skolekcjonowany i oprawiony), powielony w zakładzie kserograficznym, rozdawany bezpłatnie w czasie wystawy, dystrybuowany na terenie Galerii. Umieszczenie w katalogu spisu prac wystawionych nie było normą ówczesnej praktyki wydawniczej i dowodziło profesjonalizmu organizatorów Galerii. Od tego czasu Galeria wydała przeszło 100 wydawnictw różnego typu.
1. Wydawnictwa własne Galerii obejmują:
a. katalogi ofertowe i okazjonalne,
b. książki,
c. druki ulotne (foldery, pocztówki, czasopisma, zaproszenia, informacje prasowe, ulotki, afisze itp.),
d. plakaty,
e. strony internetowe.
2. Charakterystyka wydawnictw własnych
Nakłady. Przeważają wydawnictwa niskonakładowe (do 1000 egz.) i unikatowe (do 100 egz.). Kilkakrotnie wydawano limitowane, numerowane wydawnictwa. Należą do nich specjalnie projektowane książki artystyczne, jak Zbigniewa Makowskiego „Florilegium” – wybór symboliczny ulubionych utworów artysty – wydany w nakładzie 99 egz. Do limitowanych i numerowanych edycji należą również katalogi ofertowe dwóch wystaw Moniki Szwed – „Innocent Homes” oraz „Frozen Charlie” – każdy wydany w nakładzie 50 egz. Do ostatnio wydanych kolekcjonerskich druków unikatowych należą katalog wystawy indywidualnej Jerzego Kałuckiego „Peryskop” oraz monograficzny album dzieł Moniki Szwed „Prace z lat 2003-2008”, liczący 220 stron i wydany w rekordowo niskim nakładzie 20 egzemplarzy! Oba wydawnictwa są numerowane i sygnowane przez artystów.
Druki artystyczne. Galeria wielkokrotnie wydawała druki artystyczne, które były prezentacją zwartych tematycznie cykli dzieł. Pierwszym tego typu drukiem był „Zwierzyniec” Apollinaire`a z linorytami Jana Dobkowskiego z początku lat 60. Drugim były „Brudnopisy” Tomasza Ciecierskiego, szkicowniki artysty z początku lat 70. Trzecim był „Ubu król” Jana Młodożeńca, zawierający reprodukcje temperowych portretów Króla Ubu, wykonanych przez artystę w latach 90. Druki artystyczne charakteryzują się oryginalną szatą graficzną.
Do pokrewnych wydawnictw tego typu należą albumy fotograficzne, prezentujące jednorodne cykle tematyczne – „Czarno-biały Śląsk” Wojciecha Wilczyka i „Śląsk” Michała Cały.
Opracowania o charakterze historyczno-dokumentalnym. Do tego typu wydawnictw należą m. in.: „Andrzej Wróblewski nieznany” z 1994 roku, książka przygotowana przez artystów i historyków sztuki, która stała się pozycją kultową. „Malarstwo materii 1958-63. Grupa Nowohucka” z 2000 roku – pierwsza w polskiej historii sztuki monografia nurtu malarstwa materii, czy „Jarosław Modzelewski. Obrazy 1977-2006” z 2006 roku, monografia malarza, zawierająca m.in. catalogue raisonne wszystkich obrazów, zaopatrzony w dane techniczne, własnościowe, spis wystaw, bibliografię każdego dzieła, warianty i szkice.
Druki ulotne. Do tego typu druków należy zaproszenie na wystawę Mirosława Filonika „Love” z 1991 roku. Jest to dwukolorowy, jednostronny sitodruk na płótnie zaprojektowany i wykonany przez autora w nakładzie ok. 100 sztuk. Do druków ulotnych należy również tekturowa kostka wydana z okazji performance Cezarego Bodzianowskiego w 2004 roku.
Plakaty. Zbiór obejmuje kilkadziesiąt plakatów i afiszy projektowanych dla Galerii przez m.in. Mariana Oslislo, Piotra Młodożeńca, Marka Sobczyka, Jana Młodożeńca. Poszczególne nakłady zachowały się przeważnie w ilości kilku egzemplarzy. Przeważają plakaty wykonane w technice sitodruku.
II. Inne wydawnictwa związane z działalnością Galerii
1. druki obce dotyczące wystaw Galerii
2. druki obce i projekty graficzne wykonywane usługowo przez Wydawnictwo Galerii Zderzak. Od roku 1991 do końca lat 90., w okresie szybko rosnącego w kraju zapotrzebowania na wysokiej jakości wydawnictwa, Galeria wykonywała usługowo, na zlecenie różnych firm, rozmaite wydawnictwa, najczęściej artystyczne, reklamowe, edukacyjne. Zasilało to skromny budżet Galerii w latach 90. w okresie dekoniunktury na rynku dzieł sztuki współczesnej. Zbiór wydawnictw obcych wykonanych przez Galerię obejmuje kilkadziesiąt druków i projektów.
III. Biblioteka Galerii
Księgozbiór własny, oprócz w/w zasobów, obejmuje:
a. druki obce rzadkie i unikatowe
b. biblioteczkę podręczną
W księgozbiorze Galerii znajduje sie niewielka ilość druków unikatowych i rzadkich. Dla przykładu, są to egzemplarze czasopism z lat 80. Gruppy i Luxusu, unikatowe wydawnictwa Grupy Ładnie, druki awangardowe, wydawnictwa z oryginalnymi pracami artystów polskich i obcych. Wydawnictwa te nie były nigdy gromadzone regularnie. Skromna biblioteka podręczna Galerii zawiera podstawowe wydawnictwa fachowe dotyczące współczesnej sztuki polskiej i kolekcjonerstwa oraz wydawnictwa obcojęzyczne, a w nich dwa nieco szersze zbiory tematyczne – awangardę rosyjską i ekspresjonizm niemiecki.
Zasady korzystania z biblioteki podręcznej. Z zasobów biblioteki podręcznej można korzystać wyłącznie na miejscu w godzinach otwarcia Galerii. Zasady kserowania i skanowania do uzgodnienia z pracownikiem Galerii. Z druków unikatowych i rzadkich można korzystać w celach naukowych po przedstawieniu referencji i po otrzymaniu zgody dyrektora Galerii.